COVID-19 “biến hình” với biến thể NB.1.8.1: Lây lan nhanh hơn, liệu vaccine còn hiệu quả?

COVID-19 lại một lần nữa trở thành tâm điểm chú ý, lần này là do sự xuất hiện của một biến thể mới: NB.1.8.1. Tuần trước, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã xếp NB.1.8.1 vào nhóm “biến thể đang được giám sát”, do sự lây lan toàn cầu ngày càng tăng và một số đặc điểm đáng chú ý có thể khiến nó khác biệt so với các biến thể trước đó.

Tình hình COVID-19 hiện tại

Hơn năm năm kể từ khi COVID-19 được tuyên bố là đại dịch, chúng ta vẫn đang trải qua các đợt lây nhiễm thường xuyên. Việc theo dõi sự xuất hiện của virus ngày nay trở nên khó khăn hơn, vì ít người thực hiện xét nghiệm và báo cáo ca nhiễm. Tuy nhiên, dữ liệu có sẵn cho thấy vào cuối tháng 5 năm 2025, số ca nhiễm ở Úc đang có xu hướng tăng lên. Giải trình tự gen đã xác nhận NB.1.8.1 nằm trong số các chủng đang lưu hành ở Úc và đang có xu hướng tăng lên. Trong số các ca được giải trình tự gen cho đến ngày 6 tháng 5 trên khắp Úc, NB.1.8.1 chiếm từ dưới 10% ở Nam Úc đến hơn 40% ở Victoria. Giám sát nước thải ở Tây Úc đã xác định NB.1.8.1 hiện là biến thể chiếm ưu thế trong các mẫu nước thải thu thập được ở Perth.

Trên phạm vi quốc tế, NB.1.8.1 cũng đang gia tăng. Đến cuối tháng 4 năm 2025, nó chiếm khoảng 10.7% tổng số chuỗi gen được gửi đi – tăng từ chỉ 2.5% bốn tuần trước đó. Mặc dù số lượng tuyệt đối các ca được giải trình tự gen vẫn còn khiêm tốn, xu hướng tăng trưởng nhất quán này đã thúc đẩy các cơ quan y tế công cộng quốc tế giám sát chặt chẽ hơn. NB.1.8.1 đặc biệt lây lan ở châu Á – nó là biến thể chiếm ưu thế ở Hồng Kông và Trung Quốc vào cuối tháng 4.

Nguồn gốc biến thể và những gì nghiên cứu cho thấy

Theo WHO, NB.1.8.1 lần đầu tiên được phát hiện từ các mẫu thu thập vào tháng 1 năm 2025. Đây là một phân dòng của biến thể Omicron, có nguồn gốc từ dòng tái tổ hợp XDV. “Tái tổ hợp” là khi một biến thể mới phát sinh từ sự pha trộn di truyền của hai hoặc nhiều biến thể hiện có.

Giống như các biến thể tiền nhiệm, NB.1.8.1 mang một loạt các đột biến trong protein gai (spike protein). Đây là protein trên bề mặt virus cho phép nó lây nhiễm vào chúng ta – cụ thể là thông qua các thụ thể ACE2, một “cánh cửa” dẫn vào tế bào của chúng ta.

Các đột biến bao gồm T22N, F59S, G184S, A435S, V445H và T478I. Đây là giai đoạn đầu của biến thể này, vì vậy chúng ta chưa có nhiều dữ liệu về ý nghĩa của những thay đổi này. Nhưng một bản preprint gần đây (một nghiên cứu chưa được bình duyệt) đưa ra một số manh mối về lý do NB.1.8.1 có thể đang gia tăng.

Sử dụng các mô hình dựa trên phòng thí nghiệm, các nhà nghiên cứu phát hiện NB.1.8.1 có ái lực liên kết mạnh nhất với thụ thể ACE2 của con người trong số một số biến thể được thử nghiệm – cho thấy nó có thể lây nhiễm tế bào hiệu quả hơn các chủng trước đó. Nghiên cứu cũng xem xét khả năng kháng thể từ những người đã tiêm vaccine hoặc từng bị nhiễm bệnh có thể trung hòa hoặc “chặn” biến thể. Kết quả cho thấy phản ứng trung hòa của kháng thể thấp hơn khoảng 1.5 lần đối với NB.1.8.1 so với một biến thể gần đây khác, LP.8.1.1. Điều này có nghĩa là một người nhiễm NB.1.8.1 có thể dễ lây truyền virus cho người khác hơn so với các biến thể trước đó.

Triệu chứng và hiệu quả của vaccine

Bằng chứng cho đến nay cho thấy NB.1.8.1 có thể lây lan dễ dàng hơn và có thể phần nào tránh được miễn dịch từ các lần nhiễm trước hoặc tiêm vaccine. Những yếu tố này có thể giải thích sự gia tăng của nó trong dữ liệu giải trình tự gen.

Nhưng quan trọng là, WHO vẫn chưa quan sát thấy bất kỳ bằng chứng nào cho thấy nó gây bệnh nặng hơn so với các biến thể khác. Các báo cáo cho thấy các triệu chứng của NB.1.8.1 sẽ tương đồng chặt chẽ với các phân dòng Omicron khác. Các triệu chứng phổ biến bao gồm đau họng, mệt mỏi, sốt, ho nhẹ, đau cơ và nghẹt mũi. Các triệu chứng tiêu hóa cũng có thể xảy ra trong một số trường hợp.

WHO cũng lưu ý rằng các vaccine COVID-19 hiện tại vẫn nên bảo vệ chống lại bệnh nặng với biến thể này, ngay cả khi mức độ kháng thể trung hòa có giảm nhẹ đối với NB.1.8.1. Liều vaccine tăng cường gần đây nhất có sẵn ở Úc và nhiều quốc gia khác nhắm mục tiêu vào JN.1, từ đó NB.1.8.1 có nguồn gốc. Vì vậy, có thể hiểu rằng nó vẫn sẽ cung cấp khả năng bảo vệ tốt.

Trước mùa đông và với sự xuất hiện của một biến thể mới, bây giờ có thể là thời điểm tốt để cân nhắc tiêm thêm một liều vaccine tăng cường COVID-19 nếu bạn đủ điều kiện. Đối với một số người, đặc biệt là những người dễ bị tổn thương về mặt y tế, COVID-19 vẫn có thể là một căn bệnh nghiêm trọng.