Nghiên cứu AI: Bước tiến hay rào cản cho sự sáng tạo?

Việc áp dụng AI trong nghiên cứu đang mang lại lợi thế lớn cho các nhà khoa học trẻ, giúp họ nhanh chóng thăng tiến. Tuy nhiên, điều này cũng gây ra những lo ngại về việc thiếu đi sự đa dạng và sáng tạo trong nghiên cứu khoa học, khi các chủ đề ngày càng tập trung vào những lĩnh vực phổ biến và dễ tiếp cận dữ liệu lớn.

Nâng cao năng suất nhưng thu hẹp phạm vi nghiên cứu

Nghiên cứu từ Đại học Chicago (Mỹ) và Đại học Thanh Hoa (Trung Quốc) phân tích gần 68 triệu bài báo khoa học trên sáu lĩnh vực như sinh học, y học, hóa học, vật lý, khoa học vật liệu và địa chất. Kết quả cho thấy, những bài báo áp dụng công nghệ AI thường được trích dẫn nhiều hơn và các nhà khoa học sử dụng AI có năng suất cao hơn 67% so với đồng nghiệp không sử dụng AI.

Tuy nhiên, vấn đề phát sinh là các nghiên cứu này ngày càng tập trung vào một nhóm chủ đề hẹp, dựa trên các bộ dữ liệu lớn sẵn có, thay vì khai phá những câu hỏi nền tảng để mở ra các lĩnh vực mới. Theo đồng tác giả James Evans, điều này dẫn đến “hệ thống nghiên cứu khoa học do AI hỗ trợ đang bị thu hẹp”.

Tác động đến sự nghiệp của các nhà khoa học trẻ

Nghiên cứu cũng cho thấy những nhà khoa học trẻ sử dụng AI có khả năng dẫn đầu một nhóm nghiên cứu cao hơn 32% so với đồng nghiệp không dùng AI. Họ tiến nhanh hơn trên con đường sự nghiệp, trong khi các nhà nghiên cứu không sử dụng AI dễ rời bỏ học thuật hơn.

Mặc dù mang lại cơ hội lớn, việc phụ thuộc vào AI khiến nghiên cứu trở nên “đồng nhất” hơn. Theo phân tích, 80% trích dẫn trong lĩnh vực nghiên cứu AI tập trung vào 20% bài báo hàng đầu, làm giảm sự tương tác và đa dạng trong nghiên cứu.

Cần điều chỉnh hệ thống khuyến khích

James Evans, một trong những nhà nghiên cứu chính, nhấn mạnh rằng việc khuyến khích sử dụng AI là cần thiết, nhưng cần cân nhắc để không thay thế hoàn toàn các phương pháp nghiên cứu truyền thống. “Chúng ta cần làm chậm lại quá trình thay thế toàn diện các nguồn lực bằng nghiên cứu liên quan đến AI để bảo tồn những cách tiếp cận khác, mở ra tiềm năng cho những thế hệ nghiên cứu mới,” ông chia sẻ.

Theo các chuyên gia, các tổ chức tài trợ, công ty và trường đại học cần xây dựng các hệ thống khuyến khích phù hợp để định hướng nghiên cứu theo cách cân bằng hơn. Việc sử dụng AI nên là một công cụ hỗ trợ, thay vì trở thành trung tâm của mọi nghiên cứu.

Trí tuệ nhân tạo đang mang lại nhiều lợi ích rõ rệt cho khoa học, từ tăng năng suất, cải thiện chất lượng nghiên cứu đến hỗ trợ sự nghiệp của các nhà khoa học trẻ. Tuy nhiên, sự phụ thuộc quá mức vào AI có thể làm giảm tính đa dạng và mở rộng của các lĩnh vực nghiên cứu. Để đạt được sự cân bằng, cần điều chỉnh các cơ chế hỗ trợ và khuyến khích, đảm bảo rằng khoa học vẫn là một hành trình khai phá những câu hỏi mới mẻ và sáng tạo.